Bor ve Türkiye

Bor,tekno-sanayiinin vazgeçilmez temel taşı...O kadar farklı dallarda işlev görebilen başka bir maden var mıdır acaba?Başka deyişle zamanımızın popüler madeni boru sizlere az da olsa anlatmaya çalışacağım...

Bor nedir?

Bor bir kömür ya da linyit gibi madendir.Fakat birçok mineralden oluşmaktadır.Hepsinin yapısında bor oksit vardır.Bu minerallerden bazıları:

Boraks:Kimyasal bileşimi Na2B4O7.10H2O.Renksizdir,ancak grimsi,beyaz,yeşilimsi,şeffaf-yarı şeffaf hallerde bulunabilir.Özgül ağırlığı 1,715 kg'dır.Parlaklığı ise camsı ve bazen de toprağımsıdır.Kristal şekli,özgül ağırlığı ve suda çözünebilmesi ayırt edici özelliklerindendir. Tuzlu göl sularının evaporasyonu (çözücünün kaynatılarak uzaklaştırılması yolu ile çözeltinin derişikleştirilmesi işlemidir) ile oluşur.Karbonatlar,sülfatlar ve halit gibi diğer evaporasyonal mineralleri ile birlikte bulunur.B2O3(Bor oksit) içeriği %36,5 dır.Ülkemizde Eskişehir Kırka yatağında bulunur.

Kernit:Kimyasal bileşimi Na2B4O7.4H2O.Renksiz,saydam,beyaz,iğne şeklinde küme kristaller halinde bulunur.Özgül ağırlığı 1,95'dir. Atmosferik koşullarda tinkalkonite dönüşür.Soğuk suda yavaş çözünür.B2O3 içeriği %51'dir.Ülkemizde Kırka'da bulunur...

Üleksit:Kimyasal bileşimi Na2B5O9.8H2O.Türkiye'de KırkaiBigadiç ve Emet'te bulunur.Kolemanit,hidro boraksit ile birlikte bulunurlar.B2O3 içeriği %43'dür.

Kolemanit:Kimyasal bileşimi Na2B6O11.H2O.Ögül ağırlığı 2,42'dir.B2O3 içeriği %50'dir. Suda yavaş çözünmesine karşı HCl çözeltisinde hızlı çözünür.Ülkemizde Emet,Bigadiç,Kestelek yataklarında bulunur.

Hidro boraksit:Kimyasal bileşimi CaMgB6O11.6H2O.B2O3 içeriği %50,5'dır.Beyaz renkte bulunur genellikle.Ülkemizde genelde Emet'te bulunmaktadır.

Türkiye'de Bor Yatakları

Balıkesir,Bursa,Eskişehir ve Kütahya illeri ile çevresinde bor yatakları mevcuttur ülkemizde.Eskişehir-Kırka bor yatağı Dünyanın en büyük bor yatağıdır.Balıkesir-Bigadiç ve Susurluk,Bursa-Kestelek ve Kütahya-Emet önemli bor yataklarımızdır. Ülkemizdeki bor yatakları,bilinen dünya rezervinin %70'ine sahiptir.Dünya tüketimini Türkiye tek başına karşılasaydı:Yıllık 644.000 ton ile 240 yıllık rezerv ömrü olacaktı. Balıkesir-Bigadiç'te Kolemanit-Üleksit yıllık 400.000 tonile Öğütmüş Kolemanit yıllık 60.000 ton üretilmektedir.Bursa Kestelek'te yıllık 100.000 ton kolemanit üretilmektedir.Kütahya-Emet'te yıllık 400.000 ton Konsantre Kolemanit üretilmektedir.Kırka da ise 800.000 ton tinkal üretiliyor...

Ülkemizde bor ürünü üreten tesisler:

Bu tesisler Bandırma ve Kırka'da bulunmaktadır.Toplam üretim yıllık 1.760.000 tondur. Yılda; Boraks Dekahidrat 47.000 Susuz boraks 60.000 Sodyum perborat tetrahidrat 20.000 Sodyum perborat monohidrat 4.500 Boraks pentahidrat 320.000 Borik asit 85.000 ton üretim yapılmaktadır...

BORUN ENDÜSTRİDE KULLANIMI

Üretilen bor minerallerinin sadece %10'u hammadde olarak tüketilirke,%90'ı borat ürünleri elde etmek için tüketilmektedir.

Cam ve Seramik Sanayii

Cam elyafı:Erimiş cama %7 bor oksit vererek şekilde bor pentahidrat veya ülkesit probertit katılmasıyla olşur.Kullanılan bor oksitin %24'ü ABD,%14'ü Batı Avrupa'da yalıtıcı cam elyafı imalinde kullanılır.Binalarda asbes yerine ısı ve ses yalıtımında cam elyafı kullanılır.Ayrıca yapısı gereği sertlik ve dayanıklılık kazandırdığı için plastiklerde,lastiklerde,otomotiv,spor malzemelerinde kullanılır.Telekomünikasyon da ise kablo yerine kullanılır.

Borcam:Bor,camın ısıya dayanıklılığının artmasına ve cam imali sırasında çabuk ergimesini önlemekte kullanılır.Ayrıca camın yansıma,kırma,parlama gibi özelliklerini artırmaktadır...Bor,camı asite ve çizilmeye karşı korur.

Seramik:Seramiğin çizilmesini önlemek için kullanılır.Mutfak aletlerinde,banyoda,kimya sanayii teçhizatında,su tanklarında,silahlarda emaye olarak kullanılır...

Yangın Önleyici Maddeler

Borun oksit olarak kullanılması sebebiyle ve erime ısısının da 2300 santigrat olması yanma,yangın gibi durumlara dayanıklı olmasını sağlar.Bu yüzden kullandığımız kumaş ya da yanabilecek maddeere entegrasyonu ile bu maddelerin zarar görmeden kurtulması sağlanmakltadır.

Sabun ve Deterjan Sanayii

Perborat bir borattır.Bu perboratın %90'ı deterjan sanayiinde kullanılır.Özellikle çamaşır deterjanlarında kullanımı yüksektir.

Metalurji Sanayii

Çelik alaşımında bor olarak ferroboron veya sulandırılmış bor alaşım kullanılır.Yüksek borlu çelikler nükleer reaktörlerde nötron emilmesini sağlayan önemli bir alaşımlardır.Enerji tasarrufu sağlamak içinde kullanabilinirler...

Kullanım yerleri başlıca;inşaat,tarım makineleri,vinçler,yaylar,grayder bıçakları,vites dişleri......

Tarım

Bor tarımda gübre,herbisit,pestisit ve algisit dallarında kullanılmaktadır.Sulu bakır metaborat,kereste ve selülozik maddelerde fungisit olarak işlev görmektedir.Bitkilerde şekeri hücre zarından geçirmesi ile büyümelerine olumlu yönde etkisi vardır.Bor oranı yüksek topraklarda yetişen bitkilerde,ürünlerde verim düşürücü etkisi vardır. Dizel ve uçak yakıtlarında gelişen fungilerin önlenmesi için borik asit esteri kullanılıyor.Ayrıca karınca ve hamam böceği için etkili öldürücüdür.

Nükleer Sanayii

Bor mineral ve bileşikleri 10B ve 11B izotoplarını içerirler.B'un nötron emme gücü yüksektir.Nükleer reaktörlerin kontrol çubuklarında dimetil eter,elementer bor,bor oksit veya ferroboron halinde bulunurlar.10B,reaktörlerde koruyucu kabuk olarak işe yaramaktadır.Bor 304 olarak da atık nükleer atık taşırken içine konulan kapların yapımında işlev görür.Bir de TEMİZ NÜKLEER ENERJİ üretiminde 11B'nin fizyonlanmasıyla bor kullanılmaktadır....

Diğer Alanlar

Oto antifirizlerinde;boraks,demirli metallerin korozyona uğramasını engeller.

Kimyasal reaksiyonlarda katalizör olarak kullanılır.Örneğin;Aromatik hidrokarbonların sülfürden kurtarılmasında latalizör olarak kullanılır.

Jet motoru parçalarında,roket motoru parçalarında,elektrik kontaktörleri ve kesici aletler yapımında TiB2 ya da ZrB2 şeklinde borlar kullanılmaktadır.

Jet ve roket motorlarının iç parçalarında,askeri zırhlı teçhizatta seramik zırh olarak kullanılır.

APBN yani Anisotropik Pirolitik Bor Nitrik,mikrodalga lambalarında kullanılır.

Bebe pudrasında antiseptik olarak kullanılır.Ayrıca kozmetik ve ilaç sanayiinde yaygın olarak kullanılır.

Na-borohidrit jet,bomba uçaklarının yakıtlarında redükleyici eleman olarak kullanılır.

Borun bu kadar farklı alana dağılması ve kullanılması ülkemiz adına büyük bir avantaj....